Kip= zaman+kişi

Eylemlerin zaman ve biçim özelliklerine çeşitle eklerle çekimlenmesine eylemde kip denir.

Zaman eki almış eylemin, kişi eki de almasıyla ortaya çıkan biçime “kip” denir.

İkiye ayrılır. (haber, dilek)

A. HABER/ZAMAN KİPLERİ:

Zaman + kişi = kip

BASİT ZAMANLI EYLEMLER:

Eylemin ne zaman yapıldığını bildiren zaman ekleridir.

                GEÇMİŞ (-mış, -dı):

Eylemin önceden gerçekleştiğini bildirir.

Eylemin yapılması söylenmesinden önce gerçekleşmiştir.

Eylem+-di, -miş=geçmiş zaman

                        Dİ’Lİ (görülen):

Eylemin yapıldığı görülmüştür.

Eylemin yapıldığı kesin olarak anlatılır.

Soru biçimin “mi” soru ilgeciyle sağlanır.

                        MİŞ’Lİ (duyulan):

Eylemin yapıldığı duyulmuştur.

Kesinlik anlamı yoktur.

Soru biçimin “mi” soru ilgecidir.

                ŞİMDİKİ (-yor):

Eylemin yapılırken söylendiğini bildirir.

Eylemin yapıldığı anla söylendiği an aynıdır.

Eylem+-yor=şimdiki zaman

    Örn:

                Zaman değiş-i-yor.

                Neden gülü-yor-sun?

                GELECEK (-ecek, -acak):

Eylemin gelecekte yapılacağını bildirir.

İşin anlatımdan sonra yapılacağını bildirir.

Eylem+-ecek=gelecek zaman

                GENİŞ (-r):

Eylemin her zaman yapıldığını ve ilerde de yapılabileceğini bildirir.

Eylem+-r=geniş zaman

    Örn:

                Okumayı seve-r-im. (her zaman)

                Ülkemizde bayraklar sallan-ı-r. (her zaman)

BİRLEŞİK ZAMANLI EYLEMLER:

Basit zamanlı eylemlere “-di, -miş, -se” eklerinden biri getirilerek yapılır.

Kip ve zaman eki iki tane olan eylemlerdir.

-di: hikayesi

-miş: rivayeti

-se: şartı/koşulu

                HİKAYE BİRLEŞİK ZAMAN (-dı):

Eylem+zaman/kip eki+di+kişi

    Örn:

                -malı-y-dı-

                -yor-du-

                -acak-tı-

                -r-du-

                du-y-du-

                RİVAYET BİRLEŞİK ZAMAN(-mış):

Eylem+zaman/kip eki+-mış+kişi

                ŞART BİRLEŞİK ZAMANI (-sa,-se):

Eylem+zaman+-sa+kişi   

B. DİLEK KİPLERİ:

Özel bir zaman anlamı yoktur.

İşin yapılıp yapılmayacağı da belli değildir.

Eylemin yapılmasına isteme/dileme anlamı vardır.

    GEREKLİLİK (-meli, -malı):

Bir işin yapılması, olması gerektiğini anlatır.

Eylem+-malı+kişi=gereklilik

Çekimleri:

                Olumlu:

Eylem+malı+kişi

                Olumsuz:

Eylem+ma+malı+kişi

                Soru:

Eylem+malı+mı+kişi

Uyarı: Gereklilik kipleri bazen olasılık anlamı da verebilirler.

    Örn:

                Bu gelen babam olmalı. (sanırım)

                Gelmediğine göre çalışıyor olmalı. (sanırım)

    DİLEK-ŞART/KOŞUL (-se, -sa):

İşin yapılması hem isteğe hem de koşula bağlıdır.

Eylem+sa+kişi

Çekimleri:

                Olumlu:

Eylem+se+kişi

                Olumsuz:

Eylem+ma+sa+kişi

                Soru:

Eylem+sa+kişi+mı

İSTEK (-se, -sa):

Eylemin yapılması istenir.

Eylem+-a+kişi

Çekimleri:

    Olumlu:

Eylem+a+kişi

                Oku-y-a-y-ım.                      Oku-y-a-lım

    Olumsuz:

Eylem+ma+-a+kişi

    Soru:

Eylem+a+kişi+mı

EMİR/BUYURMA (eksiz):

Eylemin yapılmasını buyurmak için kullanılır.

Emri veren söyleyen olduğu için 1. tekil/çoğul kişisinin emir çekimi yoktur.

Eylem+kişi=emir

Çekimi:

    Olumlu:

                -                                             -

                gel                                         gel-in/iniz

                gel-sin                                  gel-sinler

    Olumsuz:

Eylem+me+kişi  

    Soru:

Buyurma/emir kipinin soru biçimi yalnızca 3. tekil kişi için kullanılır.

*Eylem+3. kişi (tekil/çoğul)+mı

tavsiye site: www.osscografya.blogcu.com