FİİL KİPLERİ - EYLEM KİPLERİ, FİİL KİPLERİNİN ÖZELLİKLERİ İLE İLGİLİ KONU ANLATIM Kip= zaman+kişi Eylemlerin zaman ve biçim özelliklerine çeşitle eklerle çekimlenmesine eylemde kip denir. Zaman eki almış eylemin, kişi eki de almasıyla ortaya çıkan biçime “kip” denir. İkiye ayrılır. (haber, dilek) A. HABER/ZAMAN KİPLERİ: Zaman + kişi = kip BASİT ZAMANLI EYLEMLER: Eylemin ne zaman yapıldığını bildiren zaman ekleridir. GEÇMİŞ (-mış, -dı): Eylemin önceden gerçekleştiğini bildirir. Eylemin yapılması söylenmesinden önce gerçekleşmiştir. Eylem+-di, -miş=geçmiş zaman Dİ’Lİ (görülen): Eylemin yapıldığı görülmüştür. Eylemin yapıldığı kesin olarak anlatılır. Soru biçimin “mi” soru ilgeciyle sağlanır. MİŞ’Lİ (duyulan): Eylemin yapıldığı duyulmuştur. Kesinlik anlamı yoktur. Soru biçimin “mi” soru ilgecidir. ŞİMDİKİ (-yor): Eylemin yapılırken söylendiğini bildirir. Eylemin yapıldığı anla söylendiği an aynıdır. Eylem+-yor=şimdiki zaman Örn: Zaman değiş-i-yor. Neden gülü-yor-sun? GELECEK (-ecek, -acak): Eylemin gelecekte yapılacağını bildirir. İşin anlatımdan sonra yapılacağını bildirir. Eylem+-ecek=gelecek zaman GENİŞ (-r): Eylemin her zaman yapıldığını ve ilerde de yapılabileceğini bildirir. Eylem+-r=geniş zaman Örn: Okumayı seve-r-im. (her zaman) Ülkemizde bayraklar sallan-ı-r. (her zaman) BİRLEŞİK ZAMANLI EYLEMLER: Basit zamanlı eylemlere “-di, -miş, -se” eklerinden biri getirilerek yapılır. Kip ve zaman eki iki tane olan eylemlerdir. -di: hikayesi -miş: rivayeti -se: şartı/koşulu HİKAYE BİRLEŞİK ZAMAN (-dı): Eylem+zaman/kip eki+di+kişi Örn: -malı-y-dı- -yor-du- -acak-tı- -r-du- du-y-du- RİVAYET BİRLEŞİK ZAMAN(-mış): Eylem+zaman/kip eki+-mış+kişi ŞART BİRLEŞİK ZAMANI (-sa,-se): Eylem+zaman+-sa+kişi B. DİLEK KİPLERİ: Özel bir zaman anlamı yoktur. İşin yapılıp yapılmayacağı da belli değildir. Eylemin yapılmasına isteme/dileme anlamı vardır. GEREKLİLİK (-meli, -malı): Bir işin yapılması, olması gerektiğini anlatır. Eylem+-malı+kişi=gereklilik Çekimleri: Olumlu: Eylem+malı+kişi Olumsuz: Eylem+ma+malı+kişi Soru: Eylem+malı+mı+kişi Uyarı: Gereklilik kipleri bazen olasılık anlamı da verebilirler. Örn: Bu gelen babam olmalı. (sanırım) Gelmediğine göre çalışıyor olmalı. (sanırım) DİLEK-ŞART/KOŞUL (-se, -sa): İşin yapılması hem isteğe hem de koşula bağlıdır. Eylem+sa+kişi Çekimleri: Olumlu: Eylem+se+kişi Olumsuz: Eylem+ma+sa+kişi Soru: Eylem+sa+kişi+mı İSTEK (-se, -sa): Eylemin yapılması istenir. Eylem+-a+kişi Çekimleri: Olumlu: Eylem+a+kişi Oku-y-a-y-ım. Oku-y-a-lım Olumsuz: Eylem+ma+-a+kişi Soru: Eylem+a+kişi+mı EMİR/BUYURMA (eksiz): Eylemin yapılmasını buyurmak için kullanılır. Emri veren söyleyen olduğu için 1. tekil/çoğul kişisinin emir çekimi yoktur. Eylem+kişi=emir Çekimi: Olumlu: - - gel gel-in/iniz gel-sin gel-sinler Olumsuz: Eylem+me+kişi Soru: Buyurma/emir kipinin soru biçimi yalnızca 3. tekil kişi için kullanılır. *Eylem+3. kişi (tekil/çoğul)+mı